الناز مهامی
کارشناس ارشد کاردرمانی
همــه مــا می‌دانیــم کــه کــودک طیـف اتیسـم نیازهـا و مشـکالت خاصــی دارد. یکــی از ایــن مشــکلات نا کارآمدی‌هـای حسـی اسـت. یـک کـودک طیـف اتیسـم بسته بـه مشـکلات ثبـت حسـی، درگیـر برخی رفتارهــای حســی اســت. بــرای مثــال در ایــن کــودکان بدلیــل ثبــت پاییــن درون‌دادهــای حــس بینایــی، رفتارهایــی از قبیــل خیره‌شــدن بــه نــور، تماشــای محیــط از گوشــه چشــم، تــکان دادن دســت جلــوی چشــم‌ها وغیــره دیــده مــی‌شــود. حال سوال بسیاری از والدین این است که چرا کــودک مــا دائمــا می‌چرخــد؟ مــدام حرکتهــای پرشــی دارد و بــه صداهــای بلنــد وا کنش‌هــای شــدیدی نشــان می‌دهــد؟
در پاسـخ بـه ایـن سـوالات رایـج باید ابتدا توضیـح مختصـری در خصـوص فرآیندهای ثبـت حسهـا بیـان کرد. زمانــی کــه یــک محــرک حســی بــه یکــی از حــواس پنــج گانــه وارد می‌شــود، آن محـرک توسـط گیرنده‌هـای مربـوط بـه هـر حــس تبدیــل بــه درون‌داد حســی می‌شــود کــه پــس از عبــور از برخی مســیرهای عصبــی در انتهــا بــه منطقــه مربــوط بــه آن حــس در مغــز ختــم می‌شــود کــه بــه ایــن فرآینــد ، ثبــت حســی می‌گوینــد.. حال اگـر کودکـی در فرآینـد ثبـت حسـی دچـار اختلالاتی شــود بــه بــه محرکهــای محیــط پاســخ متفاوتــی می‌دهد؛ زیــرا اختلال در ثبت باعث بروز ادراکات نامناسـب می‌شـود و بدنبـال آن فرآیندهـای شـناختی نیز با مشکل روبرو می‌شوند.
در کــودک عــادی ثبــت حســی در دامنــه نرمـال قـرار دارد و در واقـع مکانیسـم تعدیـل حـس‌هـا بـه درسـتی وارد عمـل می‌شـود، امـا در کــودک طیــف اتیســم شــاهد ثبــت حسـی متفاوتـی هسـتیم کـه براسـاس یکـی از مدلهــای حســی « دان » در چهــار گــروه طبقه‌بنــدی می‌شــوند ؛ گــروه نخســت کودکانــی هســتند کــه ثبــت حســی پایینــی دارنــد و محــرک حســی، آنهــا را بــه راحتــی تحریــک نمی‌کنــد، ولــی بــه طــور فعــال بــه دنبــال محرکهــای حســی هســتند تــا خــود را تحریــک کننــد. در واقــع «حس‌جو» هستند. بــرای مثــال ایــن کــودکان غذاهــای تنــد دوسـت دارنـد که به معنی تحریـک حـس چشـایی است. آنها در طــول روز صداســازی‌های مختلــفی از خــود نشــان می‌دهند که برای تحریــک شــنوایی است، چرخیدن مداوم نیز برای تحریـک حـس تعادلـی و پریـدن نیز برای تحریـک حـس عمقی است. آنها برای تحریک بینایی نیز دستهایشـان را جلـوی چشـم خـود تــکان می‌دهنــد.
گــروه دوم از این کودکان ثبــت حســی ضعیفــی دارند، امـا در مواجهـه بـا محـرک حسـی غیـر فعـال هسـتند و بـه آرامـی واکنــش نشــان مــی‌دهنــ. بــا وجــود ثبــت حســی ضعیــف مثــل گــروه قبلــی خــود را تحریــک نمی‌کننــد و بـه طـور کلـی آرامتـر از گروه نخسـت هسـتند.. ایــن کــودکان وقتــی زخمــی می‌شــوند یــا می‌سـوزند متوجـه درد نمی‌شـوند، هـر غذایــی را می‌خورنــد، صداهــای بلنــد یــا آرام ، نـور شـدید یـا کـم نیز برایشـان فرقـی ندارد.
گـروه سـوم ثبــت حســی بالایی دارنــد، هــر محرکـی به راحتی آنهـا را تحریـک می‌کنـد و فعالانه بـه دنبـال کاهـش محرکهـای حسـی و اجتنــاب از تحریــک ناخوشــایند هســتند. آنها در واقــع گوشــه‌گیر و حس‌گریــز هســتند.. یـن کـودکان بـرای فـرار از صـدا دستهایشـان را روی گوششـان می‌گذارند و حاضـر بـه خـوردن هــر غذایــی نیســتند. در مقابــل نــور شــدید چشمشــان را می‌بندنــد، از تــاب بــازی و فعالیتهــای حرکتــی گریزاننــد، اگر لباس‌هــای زبـر پوستشـان را تحریـک کند، آن را نمی‌پوشـند و رفتارهای دیگر از این دست در آنها مشاهده می‌شود.
گـروه چهـارم از این کودکان ثبـت حسـی بالایی دارند و بــه ســرعت تحریــک می‌شــوند؛ در واقع می‌توان گفت که آنها حســاس بــه محرک هستند و بــه وضــوح بــه انــواع محــرک وا کنــش نشــان می‌دهنــد. بــرای بیــان تفــاوت ایــن گــروه بــا گــروه قبلــی می‌تــوان گفــت کــودکان ایــن گــروه پرتحرکتــر از گــروه قبلی و بــه طــور افراطــی حســاس هستند. آنها بــا کوچکتریــن محرکــی حواسشــان پــرت می‌شــو. البتــه بعضــی از کــودکان در یــک یــا چنــد حــس رفتــار دوگانــه‌ای نشــان می‌دهنــد و نامتـوازن هسـتند. بـرای مثـال کــودک بــه نــور خورشــید خیــره می‌شــود ولــی از نــور چــراغ مطالعــه گریــزان اســت.
همانطــور کــه گفتــه شــد ایــن کــودکان در وهلــه اول در ثبــت حســی بــا افــراد نرمــال متفــاوت هســتند و بــه دنبــال نقــص در ثبــت حســی، در یکپارچگــی حســی یعنــی سـازماندهی و پـردازش حـواس نیـز مشـکل دارنــد. سیســتم عصبــی مرکــزی پــس از دریافــت اطلاعات حســی، آنهــا را تصفیــه و ســپس ترکیــب و هماهنــگ می‌کنــد. ایــن امــر بــه عنــوان رونــدی مــداوم در تمامــی جریــان زندگــی فــرد ادامــه پیدا می‌کند. ایــن اطلاعات حســی ترکیــب‌یافتــه و هماهنــگ کــه منجــر بــه تولیــد بســته‌های معنــی‌دار اطلاعات حســی می‌شــوند، تحــت عنــوان یکپارچگی حسی شناخته می‌شوند. یکپارچگـی حسـی بـه عنـوان رونـد عصبـی، فرآینــدی زیــر قشــری اســت کــه ابتــدا سیسـتم تعادلـی، حـس عمقی و حس لامسـه را درگیـر می‌کنـد و در ادامـه باعـث رشـد موثـر عملکردهـای عالـی مغـز شـده کـه خود شـامل یکپارچگـی بینایـی، شـنوایی، کنتـرل ارادی حرکتهــا، توســعه و رشــد درکــی، شــناخت، یادگیــری زبــان، رشــد فــردی و شــخصیت هســتند. بـا توجـه بـه منحصر بـودن هـر کـودک نمی‌تـوان یــک بســته درمانــی کامــل را بــرای همــه تجویــز کرد. به همین منظور اســتفاده از نظـرات تخصصـی کاردرمانگـر بـرای ارزیابـی و درمـان مشـکالات حسـی پیشـنهاد می‌شــود.
